Macar fotoğrafçının Anadolu'da çektiği 111 yıllık tarihi kareler

Antalya'da yaşayan Kaya, Macaristan Ulusal Arşivleri'ndeki memleketi Karaman'ın Ermenek ilçesinin Sarıvadi köyünde çekilmiş bir kareyi incelerken, büyük dedesinin de fotoğrafta yer aldığını fark etti.

Kaya, tesadüfen karşılaştığı bu fotoğraf sayesinde arşivde kapsamlı araştırma yapmaya başladı.

Arşivde Anadolu'ya ilişkin yüzlerce kareye ulaşan Kaya, fotoğrafların bugünkü karşılıklarını araştırarak, şehirlerin, yapıların ve tren istasyonlarının günümüzdeki durumunu belgeledi. Hazırladığı tarihsel arka plan çalışmasını ve görselleri AA Görsel Arşiv Müdürlüğüne sunan Kaya, bu değerli materyallerin kurumsal hafızaya kazandırılmasını sağladı.

Tufan Kaya, Zsigmond Fejes'in, Avusturya Macaristan İmparatorluğu'nun Osmanlı ile ticari ilişkilerin güçlendirilmesi amacıyla 1914'te biri Türk iki arkadaşıyla Budapeşte'den Berlin-Bağdat Demiryolu hattını kullanarak önce İstanbul'a ardından at ve eşeklerle Anadolu'nun çeşitli yerlerinde yaptıkları zorlu yolculukları fotoğrafladığını söyledi.

Tarihi kareleri, kuzeninin Macaristan Ulusal Arşivleri'ndeki köylerinin fotoğrafının linkini kendisine iletmesiyle fark ettiğini belirten Kaya, "Fotoğraflardan o dönemden bu döneme değişimi anlıyoruz, görüyoruz. Bu fotoğrafları çok kıymetli buluyorum. Ama benim asıl ilgimi çeken dedemin dedesinin fotoğrafına ulaşmam oldu." dedi.

Büyük dedesinin fotoğrafını bulmasının, görseller üzerine derinlemesine araştırma yapma fırsatı sunduğunu dile getiren Kaya, 19 yerleşim yerini kapsayan bu arşivde, 372 kareye ulaştığını kaydetti.

Kaya, yaptığı araştırmaya göre, Fejes ve arkadaşlarının İstanbul'dan Konya'ya trenle gittiklerini, o sırada Birinci Dünya Savaşı başlamasıyla o dönemde at arabası ve araçların Osmanlı ordusunun emrine verilmesiyle yolculuklarını at ve eşek sırtında katırlarla yaptıklarını ifade etti.

Fejes ve beraberindekilerin Adana, Mersin ve Silifke bölgesine gittiklerini oradan da Karaman Ermenek'e geçtiklerini aktaran Kaya, şöyle devam etti:

"Ermenek'te bizim Sarıvadi köyüne uğruyorlar. Köyün ileri gelenlerinden medresede müderrislik yapan büyük dedem Nuri Efendi tarafından ağırlanıyorlar. Orada onların fotoğrafını çekiyor. Benim ilgim burada başladı bir aile hikayesi olarak. Çok ilginçti, farklı bir duyguydu. Macaristan arşivinde fotoğraflarda dedemin dedesinin fotoğrafını bulmak beni çok heyecanlandırdı. Üzerlerinde memur kıyafetleri vardı. Ailenizle ilgili bu türden fotoğraflar bulmak çok zordur. Paşa sülalesi değilseniz böyle bir şey neredeyse imkansızdır. Bunun üzerine araştırmaya yoğunlaştım. Araştırdıkça daha ilginç şeyler bulmaya başladım."

Kaya, Macar fotoğrafçının daha sonra ziyaret ettiği Alanya'dan deniz yoluyla Antalya ve İzmir'e gittiğini dile getirdi.

Zsigmond Fejes'in titiz notları sayesinde her bir fotoğrafın hem tarihi hem de belgesel değer taşıdığına dikkati çeken Kaya, kentlerin o dönemki dokusunu anlatması açısından önemli bir vesika olduğunun altını çizdi.

Yaptığı araştırmada Macar fotoğrafçının Anadolu'da çektiği tüm fotoğrafların altındaki notlardan yola çıkarak tarihsel metinlerini oluşturduğunu belirten Kaya, şunları söyledi:

"Berlin-Bağdat Demiryolu ile ilgili fotoğrafları gördüm. O zaman Demiryolu Toroslar'dan Pozantı'ya kadar ulaşıyor. Osmanlı'nın o zamanki demiryolu yatırımlarını görüyoruz. Bu gezide Alanya'nın eski konaklarını, Antalya'nın Kaleiçi bölgesini, yine büyük meşhur İzmir yangınından önceki fotoları görebiliyoruz. İstanbul'un tarihi yarım adasını, bugün artık var olmayan birçok binayı görebiliyoruz. Dünya tarihinin kritik bir döneminde çok kritik bir coğrafyada fotoğraf çekiyorlar, anılarını yazıyorlar. AA Görsel Arşiv Haber Müdürlüğüne çok teşekkür ediyorum. Çalışmamla ilgili bana ulaştılar, irtibat kurduk. Fejes'in fotoğraflarıyla ilgili yaptığım fotoğraf bilgi ve lokasyonları yaptığımız sözleşme ile telif karşılığında ajansa teslim ettim. Bir asır önce çekilen fotoğrafları tarihsel metinleriyle AA'nın görsel arşivine kazandırdık."