700 yıllık cinayet bilim sayesinde çözüldü

Macar bilim insanlarının liderlik ettiği uluslararası ekip, Budapeşte’de bulunan ve uzun yıllar kimliği tartışmalı kalan iskeletin Macsó Dükü Béla’ya ait olduğunu doğruladı.

Proje, ELTE TTK Antropoloji Bölümü’nden Tamás Hajdu’nun koordinasyonunda yürütüldü.

Genetik analizler ise ELTE RCH Arkeogenomik Enstitüsü’nden Anna Szécsényi-Nagy ve Noémi Borbély tarafından gerçekleştirildi. Araştırma Forensic Science International: Genetics dergisinde yayımlandı.

KEŞFİN BAŞLANGICI: 1915’TE MARGARET ADASI

1915’te Margaret Adası’ndaki Dominiken manastırında yapılan kazılarda genç bir erkeğe ait iskelet bulunmuştu. Gömü yeri, dönem kaynakları ve iskeletteki ağır travmalar, kalıntıların 1272’de öldürülen Macsó Dükü Béla’ya ait olabileceği ihtimalini güçlendirmişti.

Dük Béla, annesi aracılığıyla Kral IV. Béla’nın torunu, babası vasıtasıyla ise Kiev Büyük Knezi hanedanına (Rurik) mensuptu. Ortaçağ kaynaklarında Béla’nın Kőszegi ailesinden Henrik tarafından öldürüldüğü aktarılır.

KAYBOLAN KEMİKLER VE 20. YÜZYIL’DAKİ BELİRSİZLİK

Kazı sonrası kemikler inceleme için antropolog Lajos Bartucz’a gönderilmiş, Bartucz iskelette 23 kılıç darbesi ve birçok ölümcül kafa travması olduğunu raporlamıştı. Ancak II. Dünya Savaşı öncesi yıllarda belgelenen bu kalıntılar daha sonra kaybolmuştu.

2018’de kalça ve gövde kemikleri Macar Doğa Tarihi Müzesi’nin koleksiyonunda bir kutu içinde tesadüfen bulundu. Kafatası ise ELTE’deki Aurél Török Koleksiyonu’nda korunmaktaydı.

MODERN BİLİMLE DAVANIN YENİDEN AÇILMASI

2018’de başlatılan yeni projede antropologlar, genetikçiler, arkeologlar, diş uzmanları, radyokarbon ve izotop analizi uzmanları yer aldı. Bu geniş işbirliği sayesinde hem kimlik doğrulaması yapıldı hem de dükün hayatı ve ölümü ayrıntılı biçimde yeniden kurgulandı.

Béla, Kral III. Béla’dan sonra neredeyse tam iskeleti korunmuş tek Árpád hanedanı üyesi olarak tarihyazımında büyük önem taşıyor.

YAŞAM ŞARTLARI VE BESLENME İZLERİ

Antropolojik veriler, bireyin 20’li yaşların başında öldüğünü gösterdi. İlk radyokarbon sonuçları beklenenden daha erken bir tarih verse de incelemenin devamında bunun yüksek hayvansal protein, özellikle balık tüketiminden kaynaklanan “rezervuar etkisi” olduğu anlaşıldı.
Diş taşından çıkarılan binlerce mikro fosil, bireyin beslenmesinde buğday ve arpa ürünlerinin önemli yer tuttuğunu; pişirilmiş irmik ve ekmek gibi gıdalar tükettiğini ortaya koydu.
Stronsiyum izotop analizleri, dükün çocukluğunu Vukovar–Sirmiye bölgesinde geçirdiğini, daha sonra muhtemelen Budapeşte çevresine taşındığını gösterdi.

GENETİK VERİLER SOYAĞACINI DOĞRULADI

Arkeogenetik analizler, iskeletin Kral III. Béla’nın dördüncü kuşak torunu olduğunu doğruladı.
Dükün genomunda güçlü bir İskandinav bileşeni saptandı; bu da Rurik hanedanından gelişini doğruluyor. Doğu Akdeniz genetik izi ise annesinin annesi olan Bizans İmparatoriçesi Maria Laskarina ile uyumlu bulundu.
Y-kromozomu sonuçları da Rurik soyunun kesintisiz aktarımını gösterdi.

KOORDİNELİ VE SON DERECE ŞİDDETLİ BİR SUİKAST

Adli antropolojik analiz, dükün ölümünün çok sayıda saldırganın katıldığı organize bir suikast sonucu gerçekleştiğini ortaya koydu.

Toplam 26 ölüm anı yarası belirlendi: 9’u kafatasında, 17’si vücutta. Yaralar üç saldırganın eşzamanlı saldırısını işaret ediyor. Dükün saldırıyı fark edip kendini savunmaya çalıştığı anlaşılırken, saldırganların farklı tipte iki silah kullandığı düşünülüyor. Zırh bulunmaması, saldırının hazırlıksız yakalanan Béla’ya karşı yapıldığını gösteriyor. Yaraların şiddeti, saldırganların yoğun öfke ya da nefretle hareket ettiğini ortaya koyarken; saldırının koordineli yapısı suikastın planlı olduğunu doğruluyor.