Dopamin detoksu: Sosyal medyadan uzak durmak beyni “yeniliyor” mu?

Silikon Vadisi çalışanları arasında giderek yaygınlaşan “dopamin detoksu”, hızlı haz veren alışkanlıklardan uzak durarak daha basit zevkleri yeniden keşfetmeyi amaçlayan bir yöntem olarak tanımlanıyor.

Katılımcılar belirli bir süre boyunca sosyal medyadan, pornografiden, kumar ve alkol gibi alışkanlıklardan uzak kalıyor. Bu süreçte beynin dopamin üretiminin “yenileneceği” ve kişinin tekrar dengeye kavuşacağı iddia ediliyor.

BİLİM NE DİYOR?

Uzmanlara göre bu iddialar biyokimyasal açıdan doğru değil. Cenevre Üniversitesi’nden nörobilimci Christian Lüscher, “Dopamin bir ‘haz molekülü’ değildir” diyor.
Dopamin yalnızca ödül mekanizmasında değil, aynı zamanda öğrenme ve hareket kontrolünde de görev alıyor. Dopamini tamamen “detokslamak” mümkün değil; bu durum felce kadar gidebilir. Parkinson hastalığı da dopamin üreten nöronların kaybından kaynaklanıyor.

SOSYAL MEDYA EN BÜYÜK TETİKLEYİCİ

Cambridge Üniversitesi’nden nörobilimci Georgia Turner, sosyal medya uygulamalarının dopamin sistemini tetikleyen “alışkanlık döngüleri” oluşturacak şekilde tasarlandığını belirtiyor.

Sürekli yenilenen algoritmik içerikler, kullanıcıya öngörülemeyen küçük ödüller sunarak davranış tekrarını teşvik ediyor. Bu durum, kullanıcıların uygulamaları farkında olmadan açmasına yol açıyor.
Dopamin detoksu savunucularının haklı olduğu nokta ise, bu döngüyü kısa süreli ara vererek kırabilmek. Ancak bu durum dopamin seviyesinin “yenilenmesiyle” değil, beynin doğal plastisite süreciyle gerçekleşiyor.

ARA VERMEK RUH HALİNİ İYİLEŞTİREBİLİR

Yapılan araştırmalar, kısa süreli sosyal medya molalarının genel ruh haline sınırlı etkisi olduğunu gösteriyor. Ancak daha uzun süreli ve toplu olarak yapılan dijital molalar daha olumlu sonuçlar verebiliyor.
York Üniversitesi’nin yürüttüğü bir çalışmada, İngiltere’deki bir okulda öğrenciler üç hafta boyunca sosyal medyadan uzak kaldı ve deneyin sonunda daha iyi uyku ve ruh hali bildirdiler.

GERÇEK FAYDA ALIŞKANLIKLARI KIRMAKTA

Dopamin detoksunun kimyasal bir “beyin sıfırlaması” olmadığı açık. Ancak kısa süreli aralar, dikkat dağınıklığını azaltabilir ve kişiye daha fazla zaman kazandırabilir. Uzmanlara göre, mekanizma yanlış anlaşılsa da, kötü alışkanlıklardan uzaklaşmak ve gerçek zevkleri yeniden keşfetmek adına dopamin detoksu denemeye değer bir pratik olabilir.