Türkiye asgari ücrette Avrupa'nın dibinde

Türkiye’de milyonlarca işçinin yaşamını doğrudan belirleyen asgari ücretin 2026'da kaç lira olacağı merak konusu olurken DİSK Araştırma Merkezi (DİSK-AR) da 2026 asgari ücret araştırmasını açıkladı.

Prof. Dr. Aziz Çelik ile DİSK-AR uzmanları Deniz Beyazbulut ve Zeynep Kandaz tarafından hazırlanan rapora göre, iki yıl boyunca asgari ücret yalnızca 4 ay açlık sınırının üzerinde oldu.

Raporda, özel sektör işçilerinin yarısından fazlasının (yaklaşık 9,5 milyon kişinin) asgari ücret civarında ya da altında ücretlerle geçinmeye çalıştığı vurgulandı.

AVRUPA'DA SON SIRALARDAYIZ

Öte yandan Türkiye'de toplumun yarısını ilgilendiren asgari ücret Avrupa ortalamasının da oldukça altında. Avrupa İstatistik Ofisi’ne (Eurostat) göre Türkiye, Avrupa ülkeleri içinde en düşük asgari ücrete sahip üçüncü ülke oldu.

Brüt asgari ücret rakamları baz alındığında Eurostat verilerine göre, yıl ortası itibariyle Türkiye’den daha düşük asgari ücrete sahip ülkeler ise 551 Euro ile Bulgaristan 408 Euro ile Arnavutluk oldu. Temmuz ayı itibari ile Türkiye'de bu rakam 558 Euro seviyesindeydi.

'YILDA İKİ KEZ BELİRLENMELİ'

Raporu kamuoyuna duyuran DİSK Başkanı Arzu Çerkezoğlu ise basın toplantısında, " Yüksek enflasyon koşullarında asgari ücretin yılda bir kez artırılması reel ücretlerde ciddi bir kayıp yarattı. Bu nedenle, enflasyon tek haneli rakamlara düşene kadar asgari ücret yılda en az iki kez güncellenmelidir" dedi.

Çerkezoğlu, asgari ücret talebine ilişkin rakam vermezken, "Asgari ücret belirlenirken bir hanede iki kişinin çalıştığı varsayımından hareketle, haneye en azından yoksulluk sınırı kadar gelir girebilmelidir" açıklamasında bulundu.

"Asgari ücret saptanırken, en düşük kamu işçisi ücreti ve en düşük memur maaşı da referans alınmalıdır" diyen Çerkezoğlu "asgari ücretten düşük emekli aylıkları asgari ücret düzeyine yükseltilmeli; diğer emekli aylıkları da orantılı olarak yükseltilmelidir" dedi.

RAPORDAN ÖNE ÇIKANLAR

Rapordan özet bulgular ise şöyle oldu:

- Komisyon yapısından önce kural gereklidir. Asgari ücretin tespitinde bu iki kural temel olmalıdır:
Evrensel standartlara uygun olarak asgari ücret sadece işçinin kendisi için değil, bakmakla yükümlü oldukları da (hanehalkı veya ailesi) göz önüne alınarak, asgari ihtiyaçları dikkate alınarak hesaplanmalıdır. Bu hüküm mevzuata yazılmalıdır.

Asgari ücret; genel ücret düzeyi, ve ülke ekonomisindeki büyümeye bağlı olarak toplu pazarlıkla saptanmalıdır. Asgari ücret değil toplu sözleşme kapsamı genişletilmelidir.

- TİS kapsamındaki işçilerin aylık brüt ortalama ücretleri TİS kapsamında olmayan işçilerden yüzde 40 daha fazladır.

ASGARİ ÜCRET ERİYOR

- Asgari ücretin kişi başına milli gelire oranı geriliyor. 1974’te kişi başına GSYH’nin yüzde 80,6’sı düzeyinde olan brüt asgari ücret, 2025’te kişi başına gelirin yüzde 43,6’sına düştü.

- Asgari ücret enflasyonun altında ezildi: 2025’te asgari ücretin yıllık alım gücü kaybı 50 bin TL’yi aştı.
Asgari ücret açlık ve yoksulluk sınırının altında kaldı. 2024 Ocak ayından 2025 sonuna 24 ay boyunca asgari ücret yalnızca 4 ay açlık sınırının üzerinde oldu.

- Asgari ücret altın karşısında da eriyor: Asgari ücretli 2005’ten bu yana 22 Cumhuriyet altını kaybetti!
Türkiye’de işçilerin yarısı asgari ücretli. Kayıtdışı işçilerin yaklaşık yarısı asgari ücretin altında ücrete mahkum.

- Kadın işçilerin çok büyük bir bölümü asgari ücret civarında ücretlerle çalışıyor. Asgari ücret ve altında ücret alanların oranı genelde yüzde 46,7 iken kadınlarda bu oran yüzde 60,1.

MAKAS KAPANIYOR

- Asgari ücret ile diğer emek gelirleri arasındaki makas kapanıyor. 2002 ve 2025 yılları arasında net asgari ücrette parasal (nominal) artış 119,9 kat olarak gerçekleşti. Aynı dönemde ortalama memur maaşı 98,2 kat, en düşük işçi emekli aylığı 71,6 kat arttı. Böylece asgari ücret dışındaki emek gelirlerinin asgari ücrete oranı geriledi.

- Asgari ücret enflasyonun sebebi değil. Türkiye’de asgari ücrete bazı yıllarda resmi enflasyonun oldukça üzerinde reel artışlar yapıldı (2016, 2019 ve 2023 gibi). Ancak bu durum enflasyonu tetiklemedi.

- Asgari ücret artışı istihdamı düşürmüyor. Asgari ücretin yıllık ortalama artışı ile yıllık işsizlik ve istihdam oranları arasında iddia edilen bir ilişki bulunmuyor.

BÖLGESEL ASGARİ ÜCRETE İTİRAZ

- Bölgesel asgari ücret çözüm değil. Türkiye’de bölgesel asgari ücret 1951-1974 arasında uygulandı ve 1974’te terk edildi. Bölgesel asgari ücret konusu 50 yıl önce vazgeçilen bir uygulamadır.

- Verimlilik artışı asgari ücrete yansımıyor. Asgari ücretin -ulusal düzeyde verimlilik artışının bir ölçüsü olarak kabul edilebilecek olan- Kişi Başına Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’ya oranı düşmektedir.

- Türkiye, Avrupa’nın en düşük asgari ücretli ülkelerinden. 2015’te Avrupa’da Türkiye’den avro cinsinden düşük asgari ücreti olan 14 ülke varken, 2025 yılında sadece 2 ülke vardır.

TİS KAPSAMI YÜKSELDİKÇE ASGARİ ÜCRETLİ ORANI GERİLİYOR

- AB ülkeleri'nde TİS kapsamı yükseldikçe asgari ücretli oranı geriliyor. AB ülkelerinde asgari ücret kapsamının düşük, Türkiye’de ise çok yüksek olmasının asıl nedeni AB ülkelerinde sendikalaşma ve teşmil uygulamaları nedeniyle toplu iş sözleşmesi kapsamının yüksek olması.

- Asgari ücrette vergi istisnası çalışanlar aleyhine uygulanıyor. Asgari ücret vergi istisnasının matrahtan indirim şeklinde değil de vergiden indirim yoluyla uygulanması çalışanları mağdur etmekte ve daha çok vergi ödemelerine yol açmaktadır.

- 2000’de gelir vergisi ilk dilimi asgari ücretin 22 katıyken 2025’te 6,1 katına geriledi. İşçilere sağlanan SGK prim desteği işçilere de sağlanmalıdır! 2008’den itibaren SGK işveren prim payının bir kısmı bütçeden karşılanmaktadır. 2010’da 3,8 milyar TL olan destek, 2024’te 267,8 milyar TL’ye, 2025’in ilk on ayında ise 207,6 milyar TL’ye ulaşmıştır.