Çürüyen Düzenin Anatomisi: Türkiye’nin Toplumsal Depremi

Türkiye uzun süredir sessiz ama derinden ilerleyen bir toplumsal çözülmenin içinde.

Günlük hayatın her alanında karşımıza çıkan örnekler, artık münferit değil; yapısal bir çürümenin parçaları.

Sağımız solumuz tahammülsüz kişilerle dolu.

Trafikte öfke patlaması yaşanıyor.

Eğitim sistemi alarm veriyor.

Çocuklar derslere aç giriyor.

Eşitsizlik can yakıyor.

Akran zorbalığı can alıyor.

Çocuklar çocukları öldürüyor.

Öğrenciler öğretmenlerini vuruyor.

Öğretmenler öğrencilerini merdivenlerden itiyor, şiddet uyguluyor.

Kaynaştırma sınıflarında ayrıştırma yaygınlaştı.

Okulda olması gerekenler staj adı altında atölyelerde, inşaatlarda ölüyor; işkence yapılıyor.

Evlerin içinde de manzara farklı değil.

Kadın cinayetleri arttı.

Anne-babalar çocuklara fiziki ve psikolojik şiddet uyguluyor.

İş yerlerinde manzara farklı mı? Hayır. Fiziki olmasa da psikolojik şiddet var.

Mobbing sistematik hâl aldı.

Liyakatsiz kadrolaşma, nepotizm resmen can yakıyor.

İşsizlik, bankalara borç katlandı.

Mahkemeler icra dosyalarıyla dolu.

Barınma ve geçinme krizi hayatta kalma mücadelesine döndü.

Emekliler çalışmak zorunda, asgari ücretle çalışan masrafı kıstı; yaşamıyor, yalnızca nefes alıyor.

Pek çok kişi, kolay yoldan para kazanmak için sanal kumar ve bahis çukurunda.

Şans oyunlarına talep arttı.

Dolandırıcılık suçlarında artış var.

Silahların çekildiği dizileri ilgi ile izleniyor.

Sokaklar Teksas’a döndü.

Köşe başında, ana caddelerde infazlar yapılıyor.

Çocuklar suç çetelerinin hedefinde.

Masum yavrular öldürülüyor.

Adalet arayan anne babalar ölümle tehdit ediliyor.

Kravatını takan, takım elbise giyen cezasına indirim alıyor.

Hak–hukuk–adalet hayal oldu.

Siyasetin gündemi ise hep yoğun.

Liderler söz düellosundayken, ülkenin kaderi reddedilen önerilerle çiziliyor.

Siyasiler, gazeteciler, kanaat önderleri, halkın seçtiği başkanlar, vekiller cezaevinde.

Hukuksuzluk asıl meselemiz.

Bu arada, asgari ücret zammı, emekli zammı ne olacak… Birkaç cılız ses yükseliyor.

Enflasyon karşısında tüketici ezilmekten görünmez hâle döndü.

Kırmızı et, hatta tavuk, et–süt–yumurta; sofraya koymak hayal oldu.

Mevsim sebzelerine–meyvelerine bile tane ile ulaşılıyor.

Dışarıda yemek istesek hem çok pahalı hem de gıda güvenliği yok: zehirleniyoruz.

Marketlerde son kullanma tarihi geçen ürünler raflarda; evde pişirsek yine zehirleniyoruz.

Tüm bunların göstergesi olarak psikolojimiz bozuldu.

Çocuklarda ve ergenlerde ruh sağlığı sorunları katlandı.

Yapay karakterler oluşturduk.

Gerçek ve güvenilir olmayan bir sosyal medya çılgınlığının içindeyiz.

Algı şaştı, ilgi gösterişe kaydı.

Ve çok daha fazlası…

Abartısız yazmaya çalıştım; tablo bu.

Siz de biliyorsunuz, eksiği var, fazlası yok.

Bu ağır tablonun köklerini ve çözümün nerede olduğunu anlamak için Bahçeşehir Üniversitesi Sosyoloji Bölüm Başkanı, Prof. Dr. Nilüfer Narlı ile konuştum.

Sosyolog Narlı, tüm sorularıma kavramlar, yaklaşımlar, kabul görmüş araştırma ve incelemelerle; yani bilimle cevap verdi.

Tam da bu nedenle, bugün anlatacağım tablo sadece kişisel gözlemlere değil, bilimsel gerçeklere dayanıyor.

"Ekonomik Dalgalanma Toplumla Bağı Koparır”

Yaşadığımız mutsuzluk, sinir hali bir tesadüf değil.

Prof. Dr. Narlı, bu ortamı Durkheim’ın anomi kavramıyla açıklıyor.
“Ekonomik dalgalanmalar, kurumsal çöküş ve güvencesizlik bireyin toplumla bağını koparır. Bu kopuş, normsuzluk ve çaresizlik yaratır,” diyor.

Ayrıca Narlı’ya göre: “Bu süreç beraberinde sosyal geri çekilme ve gençlerin kaygı düzeyinde artış gibi sonuçlar doğurur.”

Eşitsizlikte Derin Çukur: Çocuklar, Gençler ve Kadınlar

Bu noktada Prof. Dr. Narlı, Bourdieu’nün kültürel sermaye ve habitus kavramlarını hatırlatıyor:
“Ekonomik zorluklar düşük gelirli öğrencilerin eğitim sermayesini zayıflatıyor; gençler hedeflerine ulaşmak için gerekli araçlardan mahrum kalıyor.”

Ne acı ki gençlerin mahrum kaldığı araç, temel haklarından biri: eğitim hakkı. Sonrası çorap söküğü gibi geliyor…

Ekonomik Kırılganlık, Mobbing, Nepotizm ve Toplumsal Huzur

Okuyup diploma alabilenler şanslı mı?

Daha yakın geçmişte toplumca diploma skandalına şahit olduk.

Sahte diplomalar, sahte profesörler, eğitimsiz kadrolar…

Hakkıyla kazananların işsizlikle mücadele ettiği günlerde; nepotizm bir kez daha tokat gibi çarptı yüzümüze. Hepsi toplumsal hafızaya kaydedildi.

Prof. Dr. Narlı, bu tabloyu Weber üzerinden okuyor:
“Liyakatsizlik bürokrasinin rasyonelliğini yok ediyor. Kurumlara güven kaybı, toplumsal huzuru katmerli biçimde zayıflatır.”

Tam da bu nedenle insanlar hem maddi hem manevi olarak kırılgan.

Sokaklar Teksas’a Dönerken Güvenlik Kaygısı

Prof. Dr. Narlı bu tabloyu, Durkheim’ın dayanışma kavramıyla bağdaştırıyor: “Şiddetin yayılması toplumsal dayanışmanın çözülmesidir. İnsanlar ‘korunmadığını’ hissettikçe toplumsal bağlar zayıflar.”

Ve “mekanik dayanışma”ya dikkat çekiyor.

“Sokak güvensizliği, akran zorbalığı mekanik dayanışmayı zayıflatır, toplumsal bağlara zarar verir ve bireylerin ‘toplum tarafından korunmadığı’ hissini yaratır. Giddens’in ‘Risk Toplumu’ ve ‘Güvenlik Açığı’ kavramları şiddet duygusunu açıklamada yararlı olabilir.”

“Sağlıklı Yaşam Sınıf Ayrıcalığıdır”

Bu noktada Prof. Dr. Narlı, Beck’in Risk Toplumu teorisini devreye sokuyor: “Modern toplum ürettiği risklerle baş edemiyor. Gıda zehirlenmeleri, kirli hava, sağlık sistemine erişim zorlukları bu risklerin tipik örnekleridir.” diyor.

Bauman’ı da anmadan geçmiyor: “Tüketim toplumunda sağlıklı yaşam bir sınıf ayrıcalığıdır.”

Gıdamız zehirli, havamız kirli. İşte durum bu!

Gençlerde Umut Krizi

Gençlerde antidepresan kullanımı son 1 yılda %65 arttı.
İşsizlik en temel neden.
Sanal kumar ağına düştüler.
Sosyal medya dolandırıcılığı tavan yaptı.

Prof. Dr. Narlı, bu tabloya bakarak Durkheim’ın çalışmasını hatırlatıyor:
“Toplumsal çözülme dönemlerinde kaçış arzusu artar. Şans oyunları ve fenomen kültürü bu kaçış biçimleridir.”

İfade Özgürlüğü ve Ontolojik Kırılma

Adalet herkese lazım.
Ancak, terazi şaştı.
Yalnızca siyasi değil, verilen her kararda hukuk sorgulanır oldu.
Verilmeyen cezalarla da sorun katlandı.

Bu atmosferi Prof. Dr. Narlı, Giddens’ın “ontolojik kırılma” kavramıyla açıklıyor:

“İfade özgürlüğü baskılandığında bireyin temel güvenlik hissi sarsılır. Sonuç: Otosansür, politik katılımın düşmesi, gelecek kaygısının yaygınlaşmasıdır.”

Evet gerçeklerle yüzleşmek acıtır, ama gerçeklerden kaçmak bir toplumu yok eder. Fakat, çürüme kader değil.

Bilimin rehberliğine, adaletin gücüne, toplumsal dayanışmanın iyileştirici etkisine yaslanırsak, karanlığı tersine çevirmek mümkün.